Akupunktura w terapii bólu głowy

Bóle głowy, obok wielu innych dolegliwości, znajdują się na liście opublikowanej przez WHO, gdzie zaleca się stosowanie akupunktury, ze względu na osiąganie pozytywnych skutków terapeutycznych w badanach klinicznych [1]. Chorób, które mogą powodować występowanie zjawiska, jakim są bóle głowy, może być wiele. Podstawą działania jest odpowiednie sklasyfikowanie i terapia. Bóle głowy obecnie należą do najczęstszych przyczyn zgłaszania się pacjentów do neurologów, co nasuwa myśl, iż głębsze poznanie istoty i podjęcie poszukiwania nowych rozwiązań tego problemu jest rzeczą, która korzystnie wpłynie na poprawę jakości życia wielu ludzi [2,3].

W dzisiejszych czasach medycyna konwencjonalna (naukowa) oraz niekonwencjonalna współistnieją ze sobą. Medycyna niekonwencjonalna, której składową jest akupunktura, stawia sobie za cel pobudzanie naturalnych sił organizmu, korzystając przy tym ze środków występujących w środowisku naturalnym, ze szczególnym uwzględnieniem całościowego podejścia do człowieka – od diagnostyki do podjęcia terapii [4].

Zasady medycyny tradycyjnej odnoszą się do twierdzenia, iż warunkiem zachowania zdrowia człowieka jest zachowana równowaga pomiędzy Yin i Yang (energia Chi). W przypadku nadmiaru lub niedoboru jednej z tych sił, dochodzi do przewagi jednej z nich nad drugą. Kiedy przeważa Yin nad Yang, organizm znajduje się w tzw. stanie Xu – co przejawia się osłabieniem, niedoczynnością narządów lub układów. Natomiast jeśli siła Yang jest tą przeważającą, wtedy organizm znajduje się w stanie Shi – co doprowadza do wzmożonej czynności oraz wzrostu napięcia [5].

Neurofizjologiczny mechanizm przeciwbólowego działania akupunktury

Jedną z najbardziej akceptowanych teorii, stwarzającą podstawy do wyjaśnienia neurofizjologicznego mechanizmu przeciwbólowego działania akupunktury, jest „teoria sterowania bramą bólu”. Impulsy nerwowe z receptorów obwodowych są przekazywane do rogów tylnych rdzenia kręgowego głównie dwoma rodzajami włókien nerwowych: grubymi z osłonkami mielinowymi włóknami „A” oraz cienkimi bez osłonek mielinowych – włóknami „C”. Przewodzenie impulsu włóknami „A” jest kilkadziesiąt razy szybsze niż włóknami „C”. Włókna „A” przewodzą głównie czucie dotyku, temperatury oraz bodźce z narządów wewnętrznych, podczas gdy włókna C przewodzą głównie czucie bólu [6].

Według teorii Melzacka-Walla bodźce nerwowe docierające do ośrodkowego układu nerwowego włóknami grubszymi i szybszymi (A) zamykają drogę wejścia bodźcom biegnącym włóknami nerwowymi cienkimi, wolnymi (C) [7].

W odniesieniu do akupunktury ma się to następująco: jeżeli łagodnymi bodźcami, takimi jak nakłuwanie, stymuluje się punkty akupunktury, czyli drażni się znajdujące się w nich skupiska receptorów, od których odchodzą zarówno włókna „A” jak i „C”, bodźce czuciowe biegnące grubymi włóknami „A” są szybsze od bodźców bólowych biegnących cienkimi włóknami „C”. Bodźce przewodzone włóknami „A” docierają więc szybciej do jąder substancji galaretowatej rogów tylnych rdzenia kręgowego danego segmentu i szybciej wywołują jego pobudzenie, blokując bodźce docierające tam z opóźnieniem włóknami „C”. Ponieważ bodziec bólowy przenoszony przez włókna „C” biegnie wolniej i dociera do celu później, jest blokowany przez bodziec czuciowy szybszy, z włókien „A”. W taki sposób na skutek segmentarnej interakcji między włóknami „A” i „C” znosi się uczucie bólu. Substancja galaretowata rogów tylnych rdzenia kręgowego jest według Melzacka-Walla pierwszym filtrem, najniższym piętrem modulacji bodźców bólowych. Wyższe piętra znajdują się w tworze siateczkowym pnia mózgu, we wzgórzu i w korze mózgowej [8].

Obecnie wiadomo, że teoria Melzacka-Walla jest niepełna, gdyż mechanizm przewodzenia wrażeń bólowych w rdzeniu kręgowym jest znacznie bardziej skomplikowany niż zakładali to obaj naukowcy. Obok hamowania presynaptycznego, na którym Melzack i Wall oparli swoje teorie, w obrębie rdzenia występuje też hamowanie postsynaptyczne, a także wiele innych rodzajów modulacji przewodzonych bodźców nerwowych.

Zjawisko hamowania bólu akupunkturą lub elektroakupunkturą jest coraz częściej wykorzystywane przez lekarzy chińskich do anestezji podczas operacji. Chińczycy, jak podaje piśmiennictwo, wykonali w znieczuleniu akupunkturowym tysiące operacji. W Europie wykonano niewiele zabiegów chirurgicznych w znieczuleniu tylko akupunkturowym, bez wspomagania środkami farmakologicznymi. Ten sposób anestezji uważany jest jak dotychczas za niepełny, nie ma on wśród lekarzy europejskich wielu zwolenników. Wynika to z tego, że lekarze europejscy nie mają takiego doświadczenia, jak lekarze chińscy. Jednak ci lekarze, którzy obserwowali takie zabiegi w Chinach, potwierdzają ich wysoką skuteczność, przyznając, że nie opanowali sztuki znieczulania w takim stopniu, jak Chińczycy [9,10,11].

Neurohormonalny mechanizm działania akupunktury

Główną rolę w neurohormonalnym mechanizmie działania akupunktury odgrywają endogenne opiaty peptydowe (OEP) wyizolowane z tkanki mózgowej – endorfiny i enkefaliny. Mają one zdolność do wiązania się z receptorami opiatowymi struktur mózgowych, w efekcie dając działanie przeciwbólowe i znieczulające. Najważniejszą rolę w tymże mechanizmie odgrywają endorfiny wytwarzane przez przedni płat przysadki mózgowej. Istnieją naukowe przesłanki na temat zwiększonej zawartości tych polipeptydów w płynie mózgowo-rdzeniowym po przeprowadzonych zabiegach akupunktury [12,13,14].

Oprócz endogennych opiatów peptydowych, w neurohormonalnym mechanizmie przeciwbólowego działania akupunktury biorą również udział takie neurotransmitery jak: serotonina, acetylocholina, norepinefryna, dopamina. Tak więc można wysnuć wnioski, iż skuteczne działanie tego mechanizmu uwarunkowane jest wzajemna równowagą i oddziaływaniem między wszystkimi wymienionymi substancjami [15,16].

Metody akupunktury stosowane w leczeniu bólu głowy

Zrozumienie działania akupunktury opiera się na badaniu przewodnictwa elektrycznego meridianów, co pozwala na określenie ich stanu energetycznego i związanych z nimi narządów, co w ostateczności daje możliwość odpowiedniego ustalenia terapii.

Biorąc pod uwagę najaktualniejsze doniesienia naukowe, można wysnuć twierdzenie, iż akupunktura swoje działanie opiera na reakcji odruchowej organizmu, a reakcje jakie mają miejsce po nakłuciu konkretnych miejsc, są reakcjami segmentarnymi [17].

Wśród metod stymulacji punktów akupunkturowych korzystnych w przypadku terapii bólów głowy wyróżnia się:
a)  metodę nakłuwania punktów akupunkturowych – metoda hamująca „Xie”,
b)  przygrzewanie bezpośrednie i pośrednie,
c)  akupresurę,
d)  elektropresurę,
e)  laseropunkturę.

Metoda pierwsza polega głównie na nakłuwaniu odpowiednio dobranych punktów, pod względem rodzaju bólu, stopnia zaawansowania, wieku pacjenta. Metoda hamująca „Xie” wykorzystuje silny bodziec, gdzie polega on na powolnym i głębszym nakłuciu, a także pozostawieniu igły w punkcie dłużej. Ważnym składnikiem tego sposoby nakłuwania jest wprowadzanie igieł w przeciwnym kierunku do przebiegu Chi po meridianach [18].

Przygrzewanie bezpośrednie i pośrednie (moxa) odnosi się głównie do bólów, które trwają przewlekle oraz jako wspomaganie samego nakłuwania. Bezpośrednie przygrzewanie wykonuje się w sposób bezpośrednio kładąc na punkt akupunkturowy tlący się stożek moxy. Wyróżnia się tutaj dodatkowo przygrzewanie bezpośrednie „z blizną” i „bez blizny”. Pierwsza z tych metod jest bardzo rzadko stosowana w Europie ze względu na powstawanie blizn.

Przygrzewanie pośrednie polega na przygrzewaniu palącym się cygarem wykonanym z moxy o długości ok 20 cm i 2 cm grubości. Takie cygaro zbliża się do punktu akupunkturowego na odległość taką, aby pacjent odczuwał gorąco (ale nie uczucie parzenia). Drugim sposobem przygrzewania pośredniego jest przygrzewanie gorącą igłą – zwiniętą kulkę moxy kładzie się na rękojeść igły wkłutej w punkt akupunkturowy, co stymuluje dodatkowo bodźcem cieplnym, który przewodzony jest do tkanki [19].

Akupresura, zwana również masażem akupunkturowym polega na stosowaniu ucisku i masażu punktów akupunkturowych przy pomocy wykonanych z różnego tworzywa pręcików, które na jednym ze swych końców posiadają zaokrąglone punkty. Jest to metoda tzw. tępa, która przynosi ze sobą mniejsze skutki terapeutyczne niż nakłuwanie aktywnych punktów [20].

Elektroakupunktura jest zaś metodą, która w głównej mierze bazuje na bodźcu elektrycznym o odpowiednio dostosowanym natężeniu. Zwykle stosuje się natężenie w przedziale 10-200 mikroamperów. Częstotliwość pobudzająca mieści się w przedziale do 10 Hz, zaś 10-60 Hz działa uspokajająco. Czas takiego stymulowania punktu dobiera się w zależności od punktu, oczekiwanego rezultatu oraz indywidualnej wrażliwości pacjenta (od kilku sekund do kilkudziesięciu minut) [21,22].

Laseropunktura wykorzystuje działanie wiązki promieni świetlnych emitowanych przez urządzenie. Jest to metoda mniej inwazyjna, biorąc pod uwagę brak naruszania ciągłości skóry, a co za tym idzie nie wywołuje nieprzyjemnych doznań. Konkretne punkty naświetla się przez okres zaledwie kilku sekund, a efekt terapeutyczny zależny jest od ilości promienia jaki dotrze do punktu i zostanie przez niego pochłonięty [23].

Wszystkie wyżej wymienione metody można używać w terapii leczenia bólów głowy, jednak bardzo ważne jest indywidualne dostosowanie do typu dolegliwości, wrażliwości pacjenta, możliwości osoby wykonującej zabieg oraz umiejscowienia stymulowanych punktów.

Punkty akupunkturowe stymulowane w terapii bólu głowy

Biegła znajomość umiejscowienia i przebiegu meridianów warunkuje prawidłowe poznanie zasad przeprowadzania zabiegów stymulacji punktów akupunktury. W podrozdziale tym przedstawione zostaną punkty, które stymuluje się w terapii bólów głowy z wykorzystaniem akupunktury.

Stosowane punkty akupunktury