Diagnostyka z pulsu i diagnostyka z języka stanowią zasadnicze elementy badania pacjenta przez terapeutę Medycyny Chińskiej zarówno w przypadku zastosowania akupunktury, jak i ziołolecznictwa. Bez tych dwóch elementów diagnozy nie jest się w stanie określić z jakim syndromem chorobowym mamy do czynienia, a co za tym idzie nie jesteśmy w stanie podjąć odpowiednich środków leczenia. Badanie pulsu to trudna sztuka, która wymaga dużo ćwiczeń, tutaj chcieliśmy jednak przybliżyć ogólne jej założenia.
W Medycynie Chińskiej, diagnoza odgrywa fundamentalną rolę. Diagnoza ma nie tylko pozwolić odkryć jaka choroba lub dolegliwość dręczy pacjenta, ale także jaka jest jej pierwotna przyczyna, którą nazywa się „korzeniem choroby”. W Medycynie Chińskiej rozróżnia się cztery filary diagnozy:
Pierwsze wzmianki o badaniu pulsu można znaleźć już w sztandarowym dziele traktującym o Tradycyjnej Medycynie Chińskiej, to znaczy w „Kanonie Medycyny Chińskiej Żółtego Cesarza” (”Huang Di Nei Jing”) pochodzącym z II wieku p.n.e. „Kanon” mówi o badaniu tętnicy szyjnej i promieniowej.
W I wieku n.e. zaczęto w „Kanonie trudnych dolegliwości” („Nan Jing”) toczyć rozważania o korzeniach pulsu oraz wyodrębniono puls Płuca. W III wieku n.e. wydzielono już 24 rodzaje pulsu i 3 poziomy pulsu oraz ustalono technikę badania pulsu przy użyciu trzech palców. Wszystkiego tego dokonał chiński lekarz Wang Shuhe, który zebrał wszystkie swoje spostrzeżenia w księdze „Diagnostyka z pulsu” („Mai Jing”). Wang Shuhe tym samym został on uznany za ojca diagnostyki z pulsu.
Rozwojem diagnostyki z pulsu zajął się także żyjący w XVI wieku lekarz Li Shizhen, który napisał o niej dzieło „Bin Hu Mai Xue”. Uważał on między innymi, że po lewej stronie bada się puls odpowiadający obiegowi Nerek i Jelita Cienkiego, a na prawej stornie puls odpowiadający Mingmen i obiegowi Jelita Grubego. Li Shizhen wyróżnił w sumie 27 rodzajów pulsu.
Ostatnim z klasycznych dzieł poruszających temat diagnozowania z pulsu było „Złote zwierciadło medycyny” („Yi Zong Jin Jian”) napisane w XVIII wieku. Jego autor, doktor Wu Qian rozszerzył liczbę opisywanych przez siebie rodzajów pulsów do 28.
Co ciekawe, obszerna praca dotycząca badania pulsu powstała w 1964 roku w Chińskiej Republice Ludowej i była ona oficjalnym pismem chińskich władz komunistycznych. Określono w niej lokalizacje poszczególnych obiegów na pozycjach pulsu oraz 28 rodzajów pulsu i jego interpretacje diagnostyczne, a także ustalono, że na prawej pozycji bada się qi prawej Nerki i prawej strony podbrzusza, a na lewej pozycji bada się qi lewej Nerki i lewej strony podbrzusza.
Badanie z pulsu ma na celu zdobycie informacji o jakości ying qi (qi odżywczego) wei qi (qi obronnego), yuan qi (qi pierwotnego), zong qi (qi płucnego), gu qi (qi pokarmowego) oraz zhen qi (qi zasadniczego). Diagnoza z pulsu ma także na celu zbadanie qi określonych obiegów czynnościowych, określonych narządów lub części ciała. Istnieje kilka różnych technik badania pulsu. Każda z tych technik pozwala zdobyć wiedzę dotyczącą poszczególnych wspomnianych elementów. Wykrywanie zaburzeń pulsu pozwala określić z jakim syndromem chorobowym mamy do czynienia oraz czym jest on spowodowany – nadmiarem czy niedoborem, czy związany jest z yin czy z yang, z qi czy z Krwią.
Kiedy mamy przystąpić do diagnozy z pulsu dobrze jest, byśmy pamiętali o kilku podstawowych wskazówkach, które pomogą nam właściwie zdiagnozować naszego pacjenta.
Jeśli chodzi o naszego pacjenta to w trakcie badania powinien usiąść komfortowo i wygodnie, dzięki czemu będzie rozluźniony, a nie spięty – co mogłoby wpłynąć na wyniki badania. Aby ręka pacjenta była rozluźniona, a przepływ krwi w niej niezakłócony najlepiej jest położyć jego rękę na poduszce. Poduszka nie może być zbyt miękka, a najlepiej gdyby podpierała delikatnie nadgarstek. W specjalistycznych sklepach można znaleźć specjalne poduszki, dedykowane właśnie do prowadzenia diagnozy z pulsu. Takie z jakich korzystają chińscy lekarze. Ważne jest także, aby w trakcie badania pacjent zdjął z ręki wszystkie mogące uciskać ją przedmioty, np.. zegarki, opaski, czy pierścionki. Należy również zwrócić uwagę pacjentowi, że nie może on mieć skrzyżowanych nóg, ponieważ może to zaburzać krążenie w całym organizmie i zakłócać naturalny puls. Kiedy już przystąpimy do badania pacjent ma być spokojny i oddychać w sposób naturalny.
Jeśli chodzi o terapeutę to także on powinien być zrelaksowany i spokojny. Jego stan jest równie ważny co stan diagnozowanego pacjenta. Terapeuta może również zamknąć oczy w trakcie badania, żeby lepiej wsłuchiwać się w puls. W diagnozie z pulsu nie chodzi bowiem o to by terapeuta ”badał” puls mechanicznie, ale „wsłuchiwał” się w niego, próbując usłyszeć i wyczuć jego zaburzenia, prawidłowości i rodzaj.
Warto w tym miejscu powiedzieć o kilku przydatnych zasadach. Po pierwsze prawy puls na nadgarstku bada się lewą ręką, a lewy puls – prawą. Każdą pozycję należy porównać z odpowiadającą jej pozycją po przeciwnej stronie. Ocenę stanu pacjenta zaczyna się od badania pulsów Ziemi, Żołądka i Śledziony znajdujących się na prawej i środkowej pozycji guan.
Tradycyjnie już, do diagnozowania pulsu używa się drugiego, trzeciego i czwartego palca, w taki sposób, że palec środkowy przykłada się do tętnicy promieniowej, a palec wskazujący i serdeczny umieszcza się po obu stronach palca środkowego.
Badanie z pulsu „trzech rejonów” ma na celu zdobycie informacji o jakości ying qi (czyli odżywczego qi) oraz wei qi (czyli (obronnego qi). Rozróżnia się w trzy rejony: renying, dla Pulsu Nieba, który znajduje się na tętnicy szyjnej i który reprezentuje qi z pożywienia (gu qi); taiyuan, dla Pulsu Ziemi, który znajduje się na tętnicy promieniowej i który odzwierciedla qi z powietrza (zong qi) oraz dla Pulsu Człowieka – puls piszczelowy, czyli taixi, który reprezentuje qi przodków oraz puls tętnicy grzbietowej stopy, czyli chongyang, który odzwierciedla qi z pożywienia.
Badanie pulsów „dziewięciu rejonów” pozwala badać qi poszczególnych obiegów czynnościowych, narządów lub części ciała. Dzieli się on na trzy części: część górną, część środkową i część dolną.
Część górna obejmuje taiyang, dla Pulsu Nieba, znajdujący się na obszarze skroni, który umożliwia badanie qi głowy; juliao, dla Pulsu Ziemi, znajdujący się na obszarze policzka, który umożliwia badanie qi jamy ustnej; oraz dla Pulsu Człowieka, ermen – znajdujący się na obszarze skrawka ucha, umożliwiający badanie qi oka oraz tiangong, umożliwiający badanie qi ucha.
Część środkowa obejmuje jingqu dla Pulsu Nieba, znajdujący się w okolicy tętnicy promieniowej, a który umożliwia badanie qi Płuc; hegu dla Pulsu Ziemi, znajdujący się na obszarze dłoni, umożliwiający badanie qi Jelita Grubego; oraz shenmen dla Pulsu Człowieka, znajdujący się w okolicy tętnicy łokciowej, który umożliwia badanie qi Serca.
Część dolna obejmuje dla Pulsu Nieba, znajdujące się w okolicach pachwin zuwuli i yinlian umożliwiające badanie qi Wątroby oraz taichong, który stosuje się przy badaniu kobiet; dla Pulsu Ziemi, znajdujący się w okolicach piszczeli – taixi, umożliwiający badanie qi Nerek; oraz dla Pulsu Człowieka – jimen, znajdujący się na udzie, umożliwiający badanie qi Śledziony i chnogyang, znajdujący się na tętnicy grzbietowej stopy, umożliwiający badanie qi Żołądka.
Za pomocą wspomnianej wcześniej techniki trzech palców można wyróżnić 8 kategorii pulsów: szybki, wolny, pełny, pusty, unoszący się, głęboki, ślizgający i szorstki.
| Puls | Objaw | Stan | Na co wskazuje? |
| Szybki | powyżej 80 uderzeń na minutę | yang | stan yang, Gorąco, zdenerwowanie |
| Wolny | poniżej 65 uderzeń na minutę | yin | stan yin, Zimno, niedobór |
| Pełny | daje wrażenie pełności i twardości | yang | Gorąco, Zimno, Wilgoć |
| Pusty | jest niewyraźny, może zaniknąć pod uciskiem | yin | brak qi lub niedobór qi lub Krwi |
| Unoszący się | wyczuwalny głównie na powierzchni | yang | występuje przy chorobach zewnętrznych (biao), może oznaczać unoszące się yang z niedoboru yin |
| Głęboki | wyczuwalny jedynie bardzo głęboko | yin | występuje przy chorobach wewnętrznych i słabości Nerek |
| Ślizgający | wyczuwalny przepływ krwi | – | nadmiar Wilgoci, Śluzu, pożywienia lub Krwi |
| Szorstki | niewyczuwalny przepływ krwi | – | niedobór Krwi, qu lub jing |
Puls możemy badać na dwóch lub trzech poziomach:
Na podstawie pulsu można sklasyfikować i opisać 28 różnych stanów patologicznych tych pulsów (nazywanych też jakością patologiczną pulsów), dzięki którym można diagnozować różne syndromy chorobowe.
Głęboki puls może być yang: Fŭ – unoszący się (powierzchniowy) i Shí – pełny (obfity, nadmiarowy), lub być yin: Chén – głęboki (tonący) i Fů – ukryty (schowany).
Silny puls może być yang: Hóng – falujący (przepełniony) i Dà – wielki (duży, szeroki), lub być yin: Xū – pusty (wyczerpany), Rú – miękki (rozmokły), Wēi – zanikający (wątły), Sàn – rozproszony (rozwiany), Ruò – słaby (słabowity) lub Xì – nitkowaty (cienki).
Pod względem napięcia puls może być yang: Jĭn – naprężony (napięty), Gé – membranowy (jak skóra na bębnie), Dòng – obracający się (poruszony, fasolowy), może być też yang z yin: Xián – strunowaty (jak cięciwa łuku), lub być yin z yang: Kōu – wydrążony (jak liść cebuli), Láo – zwarty (ścieśniony) i Huá – ślizgający.
Pod względem szybkości i rytmu puls może być yang: Shůo – prędki (szybki, przyspieszony) i Cù – porywczy (pobudzony, przeskakujący), lub być yin: Chí – wolny, Huăn – spokojny (spowolniony, umiarkowany), Sè – nierówny (szorstki), Jié – zawęźlony i Dài – przerywany (przerwany).
Pod względem długości puls może być yang: Cháng – długi, lub być yin: Duăn – krótki (zwięzły).
Badanie pulsu to bardzo trudna sztuka, być może najtrudniejszy element diagnozy do nauczenia się. Wymaga ona wielu lat nauki, ćwiczeń i praktyki, dlatego też tutaj jedynie przedstawiliśmy ogólny zarys tej metody i wybrane zagadnienia z nią związane, aby was nią zaciekawić. Dogłębnie poznać diagnostykę z pulsu możecie korzystając z fachowych książek lub podczas praktyk prowadzonych na kursach. W końcu praktyka czyni Mistrza!
TCMblog Najciekawszy newsletter o Medycynie Chińskiej!
Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.
Niezbędne ciasteczka powinny być zawsze włączone, abyśmy mogli zapisać twoje preferencje dotyczące ustawień ciasteczek.
Jeśli wyłączysz to ciasteczko, nie będziemy mogli zapisać twoich preferencji. Oznacza to, że za każdym razem, gdy odwiedzasz tę stronę, musisz ponownie włączyć lub wyłączyć ciasteczka.
Ta strona korzysta z Google Analytics do gromadzenia anonimowych informacji, takich jak liczba odwiedzających i najpopularniejsze podstrony witryny.
Włączenie tego ciasteczka pomaga nam ulepszyć naszą stronę internetową.
Najpierw włącz ściśle niezbędne ciasteczka, abyśmy mogli zapisać twoje preferencje!
