Diagnostyka z pulsu i diagnostyka z języka stanowią zasadnicze elementy badania pacjenta przez terapeutę Medycyny Chińskiej zarówno w przypadku zastosowania akupunktury, jak i ziołolecznictwa. Bez tych dwóch elementów diagnozy nie jest się w stanie określić z jakim syndromem chorobowym mamy do czynienia, a co za tym idzie nie jesteśmy w stanie podjąć odpowiednich środków leczenia. Badanie pulsu to trudna sztuka, która wymaga dużo ćwiczeń, tutaj chcieliśmy jednak przybliżyć ogólne jej założenia.
Cztery filary diagnozy w Medycynie Chińskiej
W Medycynie Chińskiej, diagnoza odgrywa fundamentalną rolę. Diagnoza ma nie tylko pozwolić odkryć jaka choroba lub dolegliwość dręczy pacjenta, ale także jaka jest jej pierwotna przyczyna, którą nazywa się „korzeniem choroby”. W Medycynie Chińskiej rozróżnia się cztery filary diagnozy:
- diagnoza z dotyku (w tym diagnoza z pulsu)
- diagnoza z obserwacji (w tym diagnoza z języka)
- diagnoza ze słuchu i węchu
- diagnoza z wywiadu
Historia badania pulsu
Pierwsze wzmianki o badaniu pulsu można znaleźć już w sztandarowym dziele traktującym o Tradycyjnej Medycynie Chińskiej, to znaczy w „Kanonie Medycyny Chińskiej Żółtego Cesarza” (”Huang Di Nei Jing”) pochodzącym z II wieku p.n.e. „Kanon” mówi o badaniu tętnicy szyjnej i promieniowej.
W I wieku n.e. zaczęto w „Kanonie trudnych dolegliwości” („Nan Jing”) toczyć rozważania o korzeniach pulsu oraz wyodrębniono puls Płuca. W III wieku n.e. wydzielono już 24 rodzaje pulsu i 3 poziomy pulsu oraz ustalono technikę badania pulsu przy użyciu trzech palców. Wszystkiego tego dokonał chiński lekarz Wang Shuhe, który zebrał wszystkie swoje spostrzeżenia w księdze „Diagnostyka z pulsu” („Mai Jing”). Wang Shuhe tym samym został on uznany za ojca diagnostyki z pulsu.
Rozwojem diagnostyki z pulsu zajął się także żyjący w XVI wieku lekarz Li Shizhen, który napisał o niej dzieło „Bin Hu Mai Xue”. Uważał on między innymi, że po lewej stronie bada się puls odpowiadający obiegowi Nerek i Jelita Cienkiego, a na prawej stornie puls odpowiadający Mingmen i obiegowi Jelita Grubego. Li Shizhen wyróżnił w sumie 27 rodzajów pulsu.
Ostatnim z klasycznych dzieł poruszających temat diagnozowania z pulsu było „Złote zwierciadło medycyny” („Yi Zong Jin Jian”) napisane w XVIII wieku. Jego autor, doktor Wu Qian rozszerzył liczbę opisywanych przez siebie rodzajów pulsów do 28.
Co ciekawe, obszerna praca dotycząca badania pulsu powstała w 1964 roku w Chińskiej Republice Ludowej i była ona oficjalnym pismem chińskich władz komunistycznych. Określono w niej lokalizacje poszczególnych obiegów na pozycjach pulsu oraz 28 rodzajów pulsu i jego interpretacje diagnostyczne, a także ustalono, że na prawej pozycji bada się qi prawej Nerki i prawej strony podbrzusza, a na lewej pozycji bada się qi lewej Nerki i lewej strony podbrzusza.
Co ma nam powiedzieć badanie pulsu?
Badanie z pulsu ma na celu zdobycie informacji o jakości ying qi (qi odżywczego) wei qi (qi obronnego), yuan qi (qi pierwotnego), zong qi (qi płucnego), gu qi (qi pokarmowego) oraz zhen qi (qi zasadniczego). Diagnoza z pulsu ma także na celu zbadanie qi określonych obiegów czynnościowych, określonych narządów lub części ciała. Istnieje kilka różnych technik badania pulsu. Każda z tych technik pozwala zdobyć wiedzę dotyczącą poszczególnych wspomnianych elementów. Wykrywanie zaburzeń pulsu pozwala określić z jakim syndromem chorobowym mamy do czynienia oraz czym jest on spowodowany – nadmiarem czy niedoborem, czy związany jest z yin czy z yang, z qi czy z Krwią.
Wskazówki w trakcie diagnozy z pulsu
Kiedy mamy przystąpić do diagnozy z pulsu dobrze jest, byśmy pamiętali o kilku podstawowych wskazówkach, które pomogą nam właściwie zdiagnozować naszego pacjenta.
Jeśli chodzi o naszego pacjenta to w trakcie badania powinien usiąść komfortowo i wygodnie, dzięki czemu będzie rozluźniony, a nie spięty – co mogłoby wpłynąć na wyniki badania. Aby ręka pacjenta była rozluźniona, a przepływ krwi w niej niezakłócony najlepiej jest położyć jego rękę na poduszce. Poduszka nie może być zbyt miękka, a najlepiej gdyby podpierała delikatnie nadgarstek. W specjalistycznych sklepach można znaleźć specjalne poduszki, dedykowane właśnie do prowadzenia diagnozy z pulsu. Takie z jakich korzystają chińscy lekarze. Ważne jest także, aby w trakcie badania pacjent zdjął z ręki wszystkie mogące uciskać ją przedmioty, np.. zegarki, opaski, czy pierścionki. Należy również zwrócić uwagę pacjentowi, że nie może on mieć skrzyżowanych nóg, ponieważ może to zaburzać krążenie w całym organizmie i zakłócać naturalny puls. Kiedy już przystąpimy do badania pacjent ma być spokojny i oddychać w sposób naturalny.
Jeśli chodzi o terapeutę to także on powinien być zrelaksowany i spokojny. Jego stan jest równie ważny co stan diagnozowanego pacjenta. Terapeuta może również zamknąć oczy w trakcie badania, żeby lepiej wsłuchiwać się w puls. W diagnozie z pulsu nie chodzi bowiem o to by terapeuta ”badał” puls mechanicznie, ale „wsłuchiwał” się w niego, próbując usłyszeć i wyczuć jego zaburzenia, prawidłowości i rodzaj.
Warto w tym miejscu powiedzieć o kilku przydatnych zasadach. Po pierwsze prawy puls na nadgarstku bada się lewą ręką, a lewy puls – prawą. Każdą pozycję należy porównać z odpowiadającą jej pozycją po przeciwnej stronie. Ocenę stanu pacjenta zaczyna się od badania pulsów Ziemi, Żołądka i Śledziony znajdujących się na prawej i środkowej pozycji guan.
Diagnoza z pulsu trzema palcami
Tradycyjnie już, do diagnozowania pulsu używa się drugiego, trzeciego i czwartego palca, w taki sposób, że palec środkowy przykłada się do tętnicy promieniowej, a palec wskazujący i serdeczny umieszcza się po obu stronach palca środkowego.
Puls „trzech rejonów”
Badanie z pulsu „trzech rejonów” ma na celu zdobycie informacji o jakości ying qi (czyli odżywczego qi) oraz wei qi (czyli (obronnego qi). Rozróżnia się w trzy rejony: renying, dla Pulsu Nieba, który znajduje się na tętnicy szyjnej i który reprezentuje qi z pożywienia (gu qi); taiyuan, dla Pulsu Ziemi, który znajduje się na tętnicy promieniowej i który odzwierciedla qi z powietrza (zong qi) oraz dla Pulsu Człowieka – puls piszczelowy, czyli taixi, który reprezentuje qi przodków oraz puls tętnicy grzbietowej stopy, czyli chongyang, który odzwierciedla qi z pożywienia.
Pulsy „dziewięciu rejonów”
Badanie pulsów „dziewięciu rejonów” pozwala badać qi poszczególnych obiegów czynnościowych, narządów lub części ciała. Dzieli się on na trzy części: część górną, część środkową i część dolną.
Część górna obejmuje taiyang, dla Pulsu Nieba, znajdujący się na obszarze skroni, który umożliwia badanie qi głowy; juliao, dla Pulsu Ziemi, znajdujący się na obszarze policzka, który umożliwia badanie qi jamy ustnej; oraz dla Pulsu Człowieka, ermen – znajdujący się na obszarze skrawka ucha, umożliwiający badanie qi oka oraz tiangong, umożliwiający badanie qi ucha.
Część środkowa obejmuje jingqu dla Pulsu Nieba, znajdujący się w okolicy tętnicy promieniowej, a który umożliwia badanie qi Płuc; hegu dla Pulsu Ziemi, znajdujący się na obszarze dłoni, umożliwiający badanie qi Jelita Grubego; oraz shenmen dla Pulsu Człowieka, znajdujący się w okolicy tętnicy łokciowej, który umożliwia badanie qi Serca.
Część dolna obejmuje dla Pulsu Nieba, znajdujące się w okolicach pachwin zuwuli i yinlian umożliwiające badanie qi Wątroby oraz taichong, który stosuje się przy badaniu kobiet; dla Pulsu Ziemi, znajdujący się w okolicach piszczeli – taixi, umożliwiający badanie qi Nerek; oraz dla Pulsu Człowieka – jimen, znajdujący się na udzie, umożliwiający badanie qi Śledziony i chnogyang, znajdujący się na tętnicy grzbietowej stopy, umożliwiający badanie qi Żołądka.
Osiem kategorii pulsów
Za pomocą wspomnianej wcześniej techniki trzech palców można wyróżnić 8 kategorii pulsów: szybki, wolny, pełny, pusty, unoszący się, głęboki, ślizgający i szorstki.
| Puls | Objaw | Stan | Na co wskazuje? |
| Szybki | powyżej 80 uderzeń na minutę | yang | stan yang, Gorąco, zdenerwowanie |
| Wolny | poniżej 65 uderzeń na minutę | yin | stan yin, Zimno, niedobór |
| Pełny | daje wrażenie pełności i twardości | yang | Gorąco, Zimno, Wilgoć |
| Pusty | jest niewyraźny, może zaniknąć pod uciskiem | yin | brak qi lub niedobór qi lub Krwi |
| Unoszący się | wyczuwalny głównie na powierzchni | yang | występuje przy chorobach zewnętrznych (biao), może oznaczać unoszące się yang z niedoboru yin |
| Głęboki | wyczuwalny jedynie bardzo głęboko | yin | występuje przy chorobach wewnętrznych i słabości Nerek |
| Ślizgający | wyczuwalny przepływ krwi | – | nadmiar Wilgoci, Śluzu, pożywienia lub Krwi |
| Szorstki | niewyczuwalny przepływ krwi | – | niedobór Krwi, qu lub jing |
Głębokość badania
Puls możemy badać na dwóch lub trzech poziomach:
- Badanie na dwóch poziomach umożliwia bananie na powierzchni narządów yang-fu, a w głębi badanie narządów yin-zang.
- Badanie na trzech poziomach umożliwia badanie na powierzchni qi oraz qi powiązanego z Płucami (wei qi), w środku badanie xue (Krwi) oraz qi powiązanego ze Śledzioną (ying qi) oraz w głębi badanie jing (Esencji) oraz qi powiązanego z Nerkami (zang-fu).
„Dwadzieścia osiem pulsów”
Na podstawie pulsu można sklasyfikować i opisać 28 różnych stanów patologicznych tych pulsów (nazywanych też jakością patologiczną pulsów), dzięki którym można diagnozować różne syndromy chorobowe.
Głęboki puls może być yang: Fŭ – unoszący się (powierzchniowy) i Shí – pełny (obfity, nadmiarowy), lub być yin: Chén – głęboki (tonący) i Fů – ukryty (schowany).
Silny puls może być yang: Hóng – falujący (przepełniony) i Dà – wielki (duży, szeroki), lub być yin: Xū – pusty (wyczerpany), Rú – miękki (rozmokły), Wēi – zanikający (wątły), Sàn – rozproszony (rozwiany), Ruò – słaby (słabowity) lub Xì – nitkowaty (cienki).
Pod względem napięcia puls może być yang: Jĭn – naprężony (napięty), Gé – membranowy (jak skóra na bębnie), Dòng – obracający się (poruszony, fasolowy), może być też yang z yin: Xián – strunowaty (jak cięciwa łuku), lub być yin z yang: Kōu – wydrążony (jak liść cebuli), Láo – zwarty (ścieśniony) i Huá – ślizgający.
Pod względem szybkości i rytmu puls może być yang: Shůo – prędki (szybki, przyspieszony) i Cù – porywczy (pobudzony, przeskakujący), lub być yin: Chí – wolny, Huăn – spokojny (spowolniony, umiarkowany), Sè – nierówny (szorstki), Jié – zawęźlony i Dài – przerywany (przerwany).
Pod względem długości puls może być yang: Cháng – długi, lub być yin: Duăn – krótki (zwięzły).
Podsumowanie
Badanie pulsu to bardzo trudna sztuka, być może najtrudniejszy element diagnozy do nauczenia się. Wymaga ona wielu lat nauki, ćwiczeń i praktyki, dlatego też tutaj jedynie przedstawiliśmy ogólny zarys tej metody i wybrane zagadnienia z nią związane, aby was nią zaciekawić. Dogłębnie poznać diagnostykę z pulsu możecie korzystając z fachowych książek lub podczas praktyk prowadzonych na kursach. W końcu praktyka czyni Mistrza!
Źródła:
- Tadeusz Błaszczyk, Chińska diagnostyka z pulsu, Grodzisk Mazowiecki 2019
- Hamid Montakab; Medycyna chińska w praktyce. Teoria, diagnostyka i terapia w rozumieniu zachodnim; Łódź 2017; str. 199-200.
Dodaj komentarz