Najciekawszy newsletter o Medycynie Chińskiej!
- Dołącz do grona naszych czytelników.
- Śledź nasze artykuły, filmy i polecane akcesoria TCM.
Stres to przeciwnik, z którym każdy z nas regularnie stacza walkę. Na szczęście w walce z nim nie jesteśmy osamotnieni, a na pomoc może nam przyjść wielu sojuszników. Jednym z nich jest akupunktura. Poniższy artykuł poruszający zagadnienie akupunktury stosowanej w walce ze stresem, powstał z fragmentów pracy dyplomowej lek. med. Krzysztofa Sobkowicza, napisanej pod nadzorem dr n. med. Henryka Dyczka. Pierwszą część pracy dotyczącą ogólnego zagadnienia akupunktury można przeczytać tutaj.
Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji, charakteryzująca się brakiem równowagi psychicznej i fizycznej. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi.[1] W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Pojęcie stresu wprowadzone zostało do użycia przez Hansa Hugona Selye’a (1907-1982), który badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat pracy naukowej.[2]
Stres niewątpliwie ma podłoże ewolucyjne i jego korzystne pierwotne znaczenie pomagało istotom ludzkim utrzymać się przy życiu. Dzisiaj wydaje się, że jego rola negatywna przeważa w życiu ludzkim, ponieważ współczesność wytworzyła wielopiętrowe mechanizmy generujące tworzenie napięć, niepokojów, obaw, fobii, psychoz; ogółem dominuje w społeczeństwach wyraz niedostosowania możliwości i wymogów, na skutek coraz większego tempa życia i jego warunków. Można powiedzieć stereotypowo, ale zgodnie z prawdą: stres to choroba cywilizacyjna.
Stres, jako objaw ostry i jawny w naszym życiu codziennym skutkuje nie tylko w postaci różnego typu zachowań agresywnych, czy też lękowych. Biorąc pod uwagę nasze uwarunkowane cywilizacyjnie gorączkowe i napięte tempo życia, bardzo trudno jest zminimalizować stres. Bardzo trudno jest czasami zdiagnozować, że doświadcza się przewlekle stanów lękowych i stanów napięcia psychicznego.
Można powiedzieć, że gorszym rodzajem stresu, bardziej wpływającym na dobrostan psychofizyczny zwany zdrowiem, jest stres przewlekły spowodowany pierwotnie przedłużaniem się reakcji na ostry stres, obecnością stałego czynnika stresogennego tkwiącego w świadomości człowieka i powodujący niejako stan psychiczno-duchowego zatrucia. Podatność emocjonalna częstokroć zależy od tkwiących w człowieku indywidualnie skłonności do generowania i stymulowania odpowiedzi stresowej. Można powiedzieć, że przewlekle działający czynnik stresogenny, niezależnie od jego pochodzenia wyniszcza organizm człowieka, ale powoduje także destrukcję psyche, a nawet degenerację wartości duchowych.
Podstawowa przyczyna stresu polega na tym, że wymagania stojące przed człowiekiem są na granicy jego możliwości, albo są nawet niemożliwe do spełnienia. Istotę stresu stanowi zatem niezrównoważenie wymagań i możliwości. Niezrównoważeniu temu towarzyszą emocje, przeważnie o wartości ujemnej i niekiedy o dużej sile. Sytuacja stresowa pobudza do aktywności spełniającej dwie funkcje:
Istnieją trzy nurty w definiowaniu stresu w koncepcjach klasycznych i współczesnych:
Doświadczając skutków działania stresu, zwłaszcza działającego przewlekle, lub o dużym natężeniu, powinno się sięgnąć po techniki i środki zmierzające do zmniejszenia poziomu napięcia oraz nierzadko pomoc medyczną. Spośród polecanych technik można wymienić jogę, medytacje, treningi redukcji stresu, aerobową aktywność fizyczną, techniki relaksacyjne, ćwiczenia oddechowe, rozluźniające. Okazuje się, iż rola akupunktury, jako dziedziny rozpatrującej istotę człowieka na poziomie emocji, ducha i ciała, może nieść tutaj nieocenioną pomoc.
Skupię się teraz na krótkim omówieniu, w jaki sposób stres generuje naszą odpowiedź fizyczną i psychiczną w postaci dyskretnych objawów, niekoniecznie na początku z tym stresem kojarzonych.
Bóle głowy. Mogą być objawem znamiennym pojawiającym się, jako odpowiedź na stres i zamartwianie się. Mogą zmuszać do odpoczynku, co częściowo zwalcza narastanie stresowej reakcji.[5]
Wzmożone napięcie mięśniowe, przygodne bóle różnych części ciała, dotyczy to zwłaszcza napięcie mięśni żwaczy, twarzy, szyi, kręgosłupa i obręczy kończyn górnych oraz dolnych. Często bywa skutkiem stałego napięcia psychicznego i nadwrażliwości prowadzącej do głębszych zespołów zaburzeń lękowych. Bywa, że ten objaw ma charakter potraumatyczny. Do pewnego okresu stałem napięcie różnych mięśni może być nieuświadomione, gdy potencjał bodźca stresowego jest duży. Może prowadzić do uporczywych bólów mięśni różnych okolic.[6]
Niepokój, mimowolne ruchy, dyskinezy, mioklonie, tiki.[7]
Zaburzenia oddechowe, przyspieszenie lub wstrzymywanie oddechu, niemożność nabrania oddechu w wyniku ataków paniki. Można pomóc w tego rodzaju zaburzeniu poprzez oddychanie do papierowej torby, co pozwala na uspokojenie oddechu i jego pogłębienie.[8]
Drażliwość, stan strachu, pozbawienie snu, zamartwianie, patologiczne zachowania lękowe, zespoły niespokojnych kończyn.[9]
Skłonność do omdlenia; napady drgawkowe – wymagają bardzo często diagnostyki medycznej w kierunku problemów neurologicznych lub kardiologicznych, a więc zasięgnięcia porady specjalistycznej.[10]
Niezdolność do zrelaksowania się w czasie odpoczynku.[11]
Trudności z koncentracją, gonitwa myśli.[12]
Bezsenność w różnej formie. Zaburzenia snu, koszmary senne, somnambulizm. Udowodnione
jest zwiększenie fazy REM, kosztem wolnofalowej głębokiej fazy snu dającej wypoczynek.[13]
Skłonność do częstszego zapadania na choroby infekcyjne, jako skutek naruszenia czynności układu immunologicznego.[14]
Poczucie oddzielenia, życia w nierzeczywistej sytuacji, wrażenie oddzielenia się jaźni od ciała – zwykle w zaawansowanych zaburzeniach post traumatycznych. Może prowadzić do rozwoju pełnej psychozy lękowej.[15]
Poczucie ciała obcego w gardle, ucisk psychogenny.[16]
Drżenie ciała – w ekstremalnym stresie pochodzenia fizycznego i psychicznego.[17]
Egzema, wypryski skórne, jako wyraz podniesionego poziomu m.in. kortyzolu w wyniku stymulacji nerwowej.[18]
Nudności, towarzyszące często powyższemu objawowi; będące wyrazem czynnościowych zaburzeń gastrycznych. Możliwe jest doprowadzenie do ostrych zaburzeń natury chorobowej, np., wystąpienia ostrego wrzodu stresowego. Nudności często powiązane są z zaburzeniami apetytu, utratą zdolności przyjmowania pokarmu, lub rzadziej nadmiernym przyjmowaniem pokarmu. Oprócz wymienionych częstymi objawami czynnościowymi ze strony przewodu pokarmowego jest zaparcie, lub biegunka.[19]
Zaburzenia potliwości, najczęściej jego nadmiar powiązany nader często paradoksalnie z ochłodzeniem skóry. Objawy te stricte związane są z działaniem głównego hormonu stresu, adrenaliny, która silnie obkurcza naczynia krwionośne, także w skórze oraz wzmaga potliwość.[20]
Bóle w klatce piersiowej o różnej charakterystyce, zaburzenia rytmu serca, kołatania.[21]
Zaburzenia sfery seksualnej z obniżeniem libido, zaburzeniami erekcji i zaburzeniami płodności. Stres wpływa an uwalnianie GnRH, hormon uwalniający gonadotropinę z płata przedniego przysadki.[22]
Zaburzenia osobowości – wpływ na podejmowanie decyzji, stan pamięci i wiele innych wyższych czynności psychicznych.[23]
Powyżej wymienione zaburzenia rzadko występują w postaci izolowanej, częściej jako cały zespół objawów odpowiedzi na stres.
Nawiązując do jednego z punktów wymienionych powyżej, zauważam istotne powiązania między stresem, odpornością, a konceptem akupunktury, dlatego, że istnieje fizjologiczne podobieństwo na zasadzie przeciwstawienia się dowiedzionych badawczo mechanizmów działania akupunktury i mechanizmów naruszania odporności przez stres.
Jak stres hamuje działanie układu odpornościowego? Selye pokazał pierwsze dowody na wywołaną stresem immunosupresję, zauważając, że tkanki układu odpornościowego, takie jak grasica, zanikały u szczurów poddawanych niespecyficznym przykrościom. Naukowcy od tamtej pory dowiedzieli się znacznie więcej na temat szczegółów działania tego układu i dziś wiemy, że okres stresu zakłóci wiele jego różnorodnych funkcji. Stres zaburzy powstawanie nowych limfocytów i ich uwalnianie do krwiobiegu, a także skróci czas utrzymywania się istniejących limfocytów we krwi. Zablokuje wytwarzanie nowych przeciwciał w odpowiedzi na czynnik chorobotwórczy i zakłóci komunikację między limfocytami opartą na uwalnianiu substancji przekaźnikowych. Zahamuje także wrodzoną odpowiedź immunologiczną, tłumiąc reakcję zapalną. Najlepiej udokumentowany mechanizm tłumienia układu odpornościowego działa za pośrednictwem glikokortykosterydów. Glikokortysterydy hamują wydzielanie substancji przekaźnikowych, takich jak interleukiny i interferony, sprawiają, że krążące we krwi limfocyty stają się mniej wrażliwe na alarmy o wniknięciu drobnoustrojów do organizmu. Co więcej, powodują one, że limfocyty są wyrywane z krwiobiegu i na powrót pakowane do magazynów w tkankach układu odpornościowego. Kilka eksperymentów pokazało jednak, że stresory mogą tłumić odporność niezależnie od wydzielania glikokortykoidów, wyraźnie wskazując na istnienie innych mechanizmów.[24]
Przykłady zależności mechanizmów akupunktury od patomechanizmu stresu i zmniejszenia odporności poruszam w kilku przykładach w przeglądzie literatury.
Należy zaznaczyć, że udowodnioną pomoc w zakresie zwalczania skutków stresu niesie akupunktura, zarówno w formie profilaktycznej, jak i terapeutycznej. Istnieje wiele prac naukowych i publikacji poruszających problematykę zmniejszenia stresu przez zastosowanie akupunktury. Wykonano sporo badań doświadczalnych w tym względzie na zwierzętach, gdzie udowodniono ścisłą relację i pozytywny wpływ tego typu leczenia na zespół stresowy. Udowodniono relację na poziomie hormonów i neuropeptydów. Mniej jest natomiast badań klinicznych obejmujących skalę tego wpływu na przykładzie ludzi. Jednakże używanie akupunktury do radzenia sobie ze stresem jest utarte w schematach i metodach leczenia, czy to w formie pośredniej (czyli polepszanie dobrostanu zdrowotnego człowieka, który lepiej sobie ze stresem radzi), czy też bezpośredniej. Krótki zarys tych badań został zamieszczony poniżej w niniejszej pracy. Nie ma na polskim rynku żadnych opracowań poruszających ten istotny z punktu widzenia terapii i zdrowia ludzkiego temat. Przytoczę poniżej kilka przykładów badań naukowych o powiązaniu akupunktury ze stresem.
W. Huang i wsp. wykonali w 2011 r. pracę badawczą randomizowaną z próbą kontrolną mającą na celu zbadanie efektywności tradycyjnej chińskiej akupunktury na przewlekły stres u osób dorosłych. Badanie obejmowało grupę 18 osób, które określiły u siebie poziom stresu jako wysoki. Zastosowano tradycyjną chińską akupunkturę przez 5 tygodni w grupie osób badanych, w grupie kontrolnej bez leczenia i w grupie oczekującej na leczenie. Przed i po badaniu wypełniono formularze skali PSS-14 i MYMOP. W wynikach nastąpiły zmiany; wg skali MYMOP w grupie badanej dwa obserwowane parametry uległy zmianie (p<0.05). W grupie obserwowanej tylko 1 obserwowany parametr uległ zmianie (p<0.05). W grupie oczekującej nie było żadnych zmian. W skali PSS-14 zaobserwowano zmniejszenie punktacji we wszystkich 3 grupach, większe w grupie leczonej, ale bez osiągnięcia istotności statystycznej. Przeprowadzający badanie stwierdzili we wnioskach, że brak jasności w definicji stresu czyni go trudnym obiektem do badań, lecz ich wyniki pracy mogą sugerować skuteczność tradycyjnej chińskiej akupunktury w leczeniu objawów przewlekłego stresu.[25]
J. Chan badał wpływ nakłucia jednego punktu na zmianę w odczuwaniu stresu. Badanie polegało na nakłuciach punktu Ht 7 w ciągu 4 sesji w odstępach tygodniowych w grupie 17 ochotników spośród pracowników hospicjum. 16 spośród nich (94%) odnotowało ulgę w zakresie odczuwania stresu psychologicznego w skali Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS). Największy skutek zaobserwowano po pierwszych dwóch sesjach nakłuć. Poziom redukcji stresu określono na 44%.[26]
L. Arranz przeprowadził w 2006-2007r. badanie na grupie 34 kobiet z objawami stresu i lęku, którym zastosowano 10 sesji akupunktury w okresie 1 roku, aż do kompletnej remisji objawów. 20 kobiet bez objawów lęku wzięto do badania, jako grupę kontrolną. Zaburzone funkcje odpornościowe (chemotaksja, fagocytoza, limfo proliferacja, aktywność limfocytów NK) zostały znacznie skorygowane przez zabiegi akupunktury. Najlepsze wyniki antystresowe zaobserwowano w 72 godz. po sesji aż do miesiąca po zakończeniu serii. We wcześniejszej pracy tych samych autorów badano poziomy cytokin IL2, TNF-alfa, oraz poziomu kortyzolu u kobiet poddanych stresowi. Wnioski mówią o wyraźnym pozytywnym wpływie akupunktury na poziom cytokin mających znaczenie odpornościowe, oraz na stan psychiczny osób biorących udział w badaniu.[27]
T.S. Pavao w 2010 podjął wspomniany powyżej przeze mnie temat mechanizmów działania akupunktury na stres i zarazem na odporność. Badanie przeprowadzono nad wpływem akupunktury na objawy stresu psychologicznego, oraz odporności komórkowej w grupie osób dorosłych i w wieku podeszłym. Zmienne psychologiczne monitorowano przy pomocy samooceny badanych. W części laboratoryjnej badano proliferację limfocytów T w odpowiedzi na terapię, oraz komórkową reakcję na deksametazon. Stwierdzono istotne statystycznie znaczne zmniejszenie poziomu stresu, lęku i depresji ocenianych w skalach psychologicznych. Akupunktura zwiększała proliferację odpornościowych limfocytów T, natomiast nie zaobserwowano zmiany wrażliwości komórek na kortykosterydy (deksametazon).[28]
Inne przykładowe badania o podobnej tematyce:
– Akupunktura skuteczna w kontrolowaniu nadmiernego pobudzenia układu wegetatywnego podczas stresu psychicznego u pacjentów z zaawansowaną niewydolnością serca.[29]
– Mieszane badanie kliniczne ze zdrowymi osobami poddanymi stresowi – zastosowanie akupunktury w punktach antystresowych spowodowało istotną zmianę w porównaniu z grupą kontrolną.[30]
– Kilka niekontrolowanych badań przeglądowych dotyczących wpływu akupunktury na stres. Akupunktura może mieć istotny wpływ na zmniejszenie poziomu stałego przewlekłego stresu, jak również zwiększenie odporności komórkowej.[31]
– Badanie wykazujące pozytywny wpływ akupunktury na zaburzenia lękowe i objawy strachu przez działanie na obszary mózgu odpowiedzialne za zmniejszenie wrażliwości na ból i stres, jak również zmniejszanie „analitycznej” funkcji mózgu, odpowiedzialnej za lęki i zamartwianie się.[32]
– Poprawa zaburzeń pamięci wywołanych przez stres poprzez zwiększenie aktywności acetylocholinoesterazy w hipokampie po zastosowaniu akupunktury.[33]
– Odwracanie zmian patologicznych w poziomach cytokin zapalnych związanych z reakcja stresową w odpowiedzi na akupunkturę.[34]
Wcześniej, niż badania na populacji ludzkiej przeprowadzano i nadal przeprowadza się próby na zwierzętach laboratoryjnych pozwalające dokładniej prześledzić zmianę poziomu odpowiedzi organizmu na czynnik stresowy. Badania są prowadzone na poziomie biochemicznym. Oto przykłady:
– H.J. Park w 2010 przedstawił badanie wpływu elektroakupunktury na reakcje behawioralną i biochemiczną odpowiedź stresową u szczurów. Stres zwiększał zachowania lękowe, zaś zastosowanie nakłucia ST36 zmniejszała ilość tych zachowań na bazie biochemicznych zmian. W badaniu uwidoczniono to na zmniejszonych poziomach kortyzolu, oraz zmniejszonej ekspresji innych molekuł „stresowych”.[35]
– L. Eshkevari i wsp. w 2012r. przedstawił pracę podobną do powyższej z użyciem, jako markera, stresowego neuropeptydu Y, którego poziomy są zwiększone podczas przewlekłego stresu. Elektroakupunktura ST36 prowadzi w znamiennym zakresie do zmniejszenia poziomu NPY. Co więcej, skutek w postaci obniżenia poziomu markera okazał się trwały mimo kontynuacji czynnika stresowego.[36]
– Powyższy autor w 2013 przeprowadzał kolejne prace z użyciem markerów hormonalnych u szczurów. Tym razem potwierdzono zmniejszenie poziomu hormonów podwzgórza, w tym przypadku – ACTH i kortyzolu. Tym samym uwidoczniono istotny wpływ elektroakupunktury na punkcie ST36 na hormonalne zmniejszenie odpowiedzi na stres. Wyniki były istotne statystycznie.[37]
Myślenie indywidualne o radzeniu sobie ze stresem rozpoczyna się od rozpoznania potencjalnych czynników powodujących zaburzenie równowagi i zmiany zachowania mającej na celu zniwelowanie stresora, mechanizm ucieczki, całą lawinę psychologicznych reakcji do sięgania po substancje odurzające i czynniki szkodliwe włącznie. Środki zaradcze często bywają nieefektywne, lub po prostu dodatkowo niszczą zdrowie. Stres może być skutkiem wielu zdarzeń i sytuacji życiowych i jego skutki objawiają się w wieloraki sposób. Akupunktura i medycyna chińska od dawna zajmuje się problemem walki ze stresem i ma w tym długoletnie zasługi. Punktem naczelnym tego opracowania jest podkreślenie tych powiązań, w tym prezentację dyskretnych oraz głębokich symptomów stresowych, oraz wskazanie na akupunkturę, jako środek mogący wiele zmienić na kanwie zwalczania całych zespołów postresowych.
Rezultaty badań przeprowadzonych przez autora pracy, których pełne wyniki można pobrać klikając tutaj, mogą wskazywać na dużą przydatność akupunktury w leczeniu zespołów stresu przewlekłego. Nie można jednak jednoznacznie wskazywać na jej korzyści w każdym przypadku ze względu na dalsze konieczności prowadzenia prób klinicznych.
Pozytywne wyniki badań klinicznych uzyskano także w leczeniu innej formy reakcji stresowej, PTSD. Michael Hollifield i wsp. Oceniali potencjalne korzyści i akceptowalne warunki leczenia akupunkturą zespołu post traumatycznego. Pacjenci ze zdiagnozowanym PTSD zostali losowo podzieleni na 3 grypy: leczonych akupunkturą, poddanych terapii poznawczo-behawioralnej, oraz grupę kontrolną, oczekujących pacjentów. W raportach ujmowano symptomy PTSD wg relacji chorych na początku, na końcu terapii, oraz po 3-miesięcznej kontynuacji leczenia. W porównaniu do grupy kontrolnej, akupunktura przyniosła duże skutki terapeutyczne, podobnie do grupy poddanych terapii poznawczo-behawioralnej. Skutki leczenia zostały utrzymane w 3-miesięcznym okresie podtrzymującej. W pracy zwrócono uwagę, że akupunktura może być efektywnym i bezpiecznym akceptowalnym środkiem w leczeniu PTSD.[38] Należy domniemać na podstawie mojego badania, jak i wspomnianej powyżej pracy, że dłuższy okres stosowania akupunktury powinien znacząco poprawić wyniki leczenia stresu przewlekłego, tak samo, jak i ostrej pourazowej reakcji stresowej.
W 2013 ukazała się podobna praca teoretyczno-analityczna dotycząca wpływu akupunktury na PTSD, ze zbliżonymi wnioskami. Wykorzystała bardzo szerokiej spektrum literatury naukowej, wykorzystując 23 elektroniczne bazy danych z prób randomizowanych, prób terapii konwencjonalnej, oraz niekontrolowanych prób klinicznych, a także badań niszowych, bez kontroli. Ze 136 artykułów wybrano i zrecenzowano 4 próby kliniczne randomizowaną i 2 próby niekontrolowane, biorące pod uwagę akupunkturę z moksą, oraz stosowanie terapii poznawczo behawioralnej stosowanej równolegle z akupunkturą i bez niej. Ogólne wnioski mówią o przydatności i zachęcających wynikach badań, ale jednocześnie nie są jednoznacznie przekonujące o bezwzględnych korzyściach.[39] I tutaj ponownie powracamy do wniosku także i z mojej pracy.
Inne badania kliniczne, zarówno próby na zwierzętach, jak i podobne badania światowe, które poruszają tematykę wpływu akupunktury na reakcje stresowe, wskazują również na potencjalne korzyści. Widoczne jest to również w trendach do leczenia takich pacjentów akupunkturą na znacznie wcześniejszym etapie, kiedy problem jest w stadium początkowym. Wszystko jednak jest uzależnione w większym stopniu, niż w medycynie zachodniej od zaangażowania pacjenta.
Wracając do moich konkluzji, po przeprowadzeniu końcowych wywiadów z pacjentami po odbyciu sesji terapeutycznych, 1 osoba z wybranej przeze mnie grupy określiła, że nie uzyskała żadnej poprawy w znaczących kwestiach, co do poziomu zestresowania i radzenia sobie z sytuacjami życiowymi. 10 pacjentów niezależnie od wyników z formularzy określiło badanie, jako zdecydowanie korzystne dla ich stanu zdrowia i samopoczucia i wyraziła chęć na następne terapie akupunkturą. Jest to zasadniczo zbieżne z większością doniesień badawczych i utrzymane w granicach pewnego trendu.
Podsumowując zauważono, że pacjenci w nieznacznym stopniu stabilniej funkcjonują, co skutkuje lepszym nastawieniem do życia i jego wyzwań, a także lepszym podejściem do swoich obowiązków. Akupunktura klasyczna może być zatem skuteczna w leczeniu zaburzeń stresu i lęku przewlekłego, w uzupełnieniu innych metod.
ŹRÓDŁA:
[1] I. Heszen, Psychologia zdrowia, Warszawa 2008, s. 46.
[2] Definicja //www.psychologia.site50.net/stres.php, [Dostęp: 05.05.2016].
[3] I. Heszen, op. cit., s. 49.
[4] Ibidem, s. 141.
[5] A. Przeworski, Hidden Signs of Stress and Anxiety, //www.everydayhealth.com/columns/voices-of- experience/hidden-signs-of-stress-and-anxiety/ [Dostęp: 05.05.2016].
[6] Ibidem, [7] Ibidem,
[8] Ibidem, [9] Ibidem, [10] Ibidem, [11] Ibidem, [12] Ibidem, [13] Ibidem,
[14] Ibidem, [15] Ibidem, [16] Ibidem, [17] Ibidem, [18] Ibidem, [19] Ibidem, [20] Ibidem, [21] Ibidem, [22] Ibidem,
[23] Ibidem.
[24] R.M.Sapolsky, Dlaczego zebry nie maja wrzodów? Psychofizjologia stresu, Warszawa 2012.s 158-159.
[25] W. Huang i inn., An investigation into the effectiveness of traditional Chinese acupuncture (TCA) for chronic stress in adults: a randomised controlled pilot study,
[26] Complement Ther Clin Pract. 2011, Feb;17(1), s. 16-21. 36 J. Chan i inn., An uncontrolled pilot study of HT7 for 'stress’, Acupunct Med 2002, 20, s. 74-77.
[27] L. Arranz i inn., Effect of acupuncture treatment on the immune function impairment found in anxious women, Am J Chin Med. 2007;35(1), s. 35-51.
[28] T.S. Pavao i inn., Acupuncture is effective to attenuate stress and stimulate lymphocyte proliferation In the elderly ̧Neurosci Lett. 2010 Oct 22;484(1), s. 47-50.
[29] H.R. Middlekauff, K. Hui, J.L. Yu, M.A. Hamilton, G.C. Fonarow, J . Moriguchi, W.R., Maclellan, A. Hage, Acupuncture inhibits sympathetic activation during mental stress in advanced heart failure patients. J Card Fail. 2002 Dec;8(6), s. 399-406.
[30] A. Fassoulaki I inn., Pressure applied on the extra 1 acupuncture point reduces bispectral index values and stress in volunteers, Anesth Analg. 2003; 96, s. 885-90.
[31] T.S. Pavao i inn., Acupuncture is effective to attenuate stress and stimulate lymphocyte proliferation in the elderl,. Neurosci Lett 2010, 484, s. 47-50.
[32] K.K.Hui, V.Napadow, J. Liu , M.Li, O.Marina, E.E.Nixon, J.D.Claunch, L.LaCount, T. Sporko, K.K.Kwong. Monitoring acupuncture effects on human brain by FMRI. J Vis Exp. 2010 Apr 8;(38) s.109.
[33] H.Kim, H.J. Park, H. Shim, S. Han, D.Hahm, H.Lee H, I. Shim. The effects of acupuncture (PC6) on chronic mild stress-induced memory loss. Neurosci Lett. 2011 Jan 25;488(3): s.225-8.
[34] L. Arranz, N. Guayerbas, M. Fuente Impairment of several immune functions in anxious women. Journal of Psychosomatic Research Volume 62, Issue 1, January 2007, s.1–8.
[35] H.J. Park I inn., Electroacupuncture to ST36 ameliorates behavioral and biochemical responses to restraint stress in rats, Neurol Res. 2010 Feb;32 Suppl 1, s. 111-5.
[36] L. Eshkevari, R. Egan, D. Phillips, J. Tilan, E. Carney, N. Azzam, H. Amri, S.E. Mulroney, Acupuncture at ST36 prevents chronic stress-induced increases in neuropeptide Y in rat. Exp Biol Med (Maywood) 2012 Jan;237(1), s. 18-23.
[37] L. Eshkevari, Acupuncture Blocks Cold Stress-Induced Increase in Hypothalamus-Pituitary-Adrenal Axis in Rat, J Endocrinol. 2013 Mar 15;217(1), s. 95-104.
[38] M. Hollifield, N. Sinclair-Lian, T. D. Warner, Acupuncture for Posttraumatic Stress Disorder: A Randomized Controlled Pilot Trial. Journal of Nervous & Mental Disease: June 2007, t. 195, w. 6, s. 504-513.
[39] K. Young-Dae, Byung-Cheul, C. Crawford, K. Hyung-Won, L. Jung-Hw, Acupuncture for Posttraumatic Stress Disorder: A Systematic Review of Randomized Controlled Trials and Prospective Clinical Trial. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. Volume 2013, Article ID 615857, s.1-12.
Najciekawszy newsletter o Medycynie Chińskiej!
Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.
Niezbędne ciasteczka powinny być zawsze włączone, abyśmy mogli zapisać twoje preferencje dotyczące ustawień ciasteczek.
Jeśli wyłączysz to ciasteczko, nie będziemy mogli zapisać twoich preferencji. Oznacza to, że za każdym razem, gdy odwiedzasz tę stronę, musisz ponownie włączyć lub wyłączyć ciasteczka.
Ta strona korzysta z Google Analytics do gromadzenia anonimowych informacji, takich jak liczba odwiedzających i najpopularniejsze podstrony witryny.
Włączenie tego ciasteczka pomaga nam ulepszyć naszą stronę internetową.
Najpierw włącz ściśle niezbędne ciasteczka, abyśmy mogli zapisać twoje preferencje!