Odżywianie jesienią według dietetyki Medycyny Chińskiej

Jesień jest porą roku związaną z przejściem od energii Yang do energii Yin. Właśnie teraz zbieramy ostatnie plony naszych wielomiesięcznych starań i szykujemy się do nadchodzącej zimy. Swą największą aktywność wykazują Płuca oraz Jelito Grube, więc szczególnie jesienią warto skupić się na pracy z oddechem i towarzyszącymi mu odczuciami w ciele. Zwracamy również uwagę na nasze emocje, starając się zachować spokój i harmonię podczas naturalnego procesu przemijania kojarzonego z jesienną, wietrzną i deszczową aurą, opadającymi liśćmi drzew i dłuższymi chłodnymi wieczorami oraz rześkimi, mglistymi porankami.

Jak czytamy w „Kanonie medycyny chińskiej Żółtego Cesarza”:

„Podczas trzech miesięcy jesiennych wszystko w przyrodzie osiąga pełnię dojrzałości. Ziarna dojrzewają i nadchodzi czas zbiorów. Energia nieba się ochładza, podobnie jak pogoda. Zrywa się wiatr. Jest to punkt zwrotny, kiedy to, co aktywne, przeradza się w pasywne i faza yang przechodzi w swoje przeciwieństwo – fazę yin. Jesienią należy udawać się na spoczynek o zachodzie słońca i wstawać o świcie. Z nadejściem jesieni aura się ochładza, podobnie jak ochładzają się emocje. Dlatego jest ważne, by zachować spokój i nie dopuścić do depresji. Dzięki temu można łagodnie przejść w okres zimy. Jesień to czas na skupienie energii, ześrodkowanie ducha i poskromienie żądz. Trzeba dołożyć starań, by energia płuc była silna, czysta i zrównoważona. Zaleca się wykonywanie ćwiczeń oddechowych w celu wzmocnienia qi płuc. Jesienią należy też powstrzymywać się od palenia papierosów i unikać przeżywania smutku, który jest emocją związaną z płucami. W ten sposób można się uchronić od chorób nerek i dolegliwości trawiennych podczas zimy. Jeśli nie przestrzega się tego naturalnego porządku, dochodzi do uszkodzenia płuc. Na skutek tego zimą pojawiają się biegunki z niestrawionymi resztkami pożywienia, a to z kolei naraża na szwank zdolność ciała do gromadzenia i przechowywania.”

Jesienią powinniśmy wykorzystać bogactwo zebranych plonów i fakt, że właśnie teraz warzywa i owoce zawierają najwięcej energii życiowej. Nasza dieta powinna być nieco bardziej odżywcza niż latem, ale wciąż lekka. Staramy się unikać ciężkich dań (szczególnie smażonych i długo gotowanych), dużej ilości produktów zwierzęcych i tłuszczów. Chętnie sięgamy po warzywa okopowe. Marchew, ziemniaki i buraki wspomogą pracę Środkowego Ogrzewacza, dzięki czemu zostaną odżywione Qi i Krew. Z kolei korzeń pietruszki, selera i biała rzepa swymi właściwościami pomogą rozproszyć Wilgoć, a ich biały kolor wskazuje na powinowactwo w kierunku Płuc (kojarzonych właśnie z kolorem białym lub szarym). Na szczególną uwagę zasługuje biała rzepa, która swym chłodnym, słodko – ostrym smakiem wspomaga usuwanie Gorącej Wilgoci. Co do warzyw, to należy uwzględnić również dynię. Można przyrządzić ją na wiele sposób, a swym ciepłym, słodkim smakiem odżywi Qi i wspomoże pracę Śledziony, Żołądka, Płuc i Jelita Grubego.

Z owoców królują gruszki, jabłka, śliwki oraz winogrono. Spożywane na ciepło, najlepiej w formie kompotów, pomogą w ochronie i odbudowie Yin oraz Cennych Płynów. Właśnie jesienią szczególnie powinniśmy chronić nasze wewnętrzne Yin. Wysychające trawy i opadające, suche liście drzew sygnalizują zmianę kierunku energii – do wnętrza. Taki sam proces zachodzi w naszym ciele. Oprócz nawilżających właściwości sezonowych owoców warto wykorzystać smak kwaśny – smak Yin, który obkurcza, obejmuje i ściąga, dzięki czemu nasz organizm łatwiej wytwarza i zachowuje odpowiednią ilość płynów ustrojowych. Smak ten znajdziemy w dzikich owocach rosnących wokół nas: rokitniku, głogu, dzikiej róży, żurawinie, berberysie i dereniu.

Na uwagę zasługują również nasiona roślin oleistych i orzechy. Orzechy i nasiona są niezastąpionym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3, witamin, minerałów, błonnika pokarmowego oraz białka. Z punktu widzenia medycyny chińskiej takie parametry świadczą o ich właściwościach odżywiających i budujących szczególnie Krew, Cenne Płyny oraz Esencję. Orzechy i nasiona możemy spożywać w całości lub w postaci wytłoczonych z nich olejów. Kiedy spożywamy ww. produkty w całości, dla poprawy ich strawności i biodostępności, warto zostawić je do namoczenia na kilka, kilkanaście godzin (np. na noc) i dodawać do gotowania (np. porannej owsianki czy jaglanki). Dobrym rozwiązaniem jest również prażenie nasion przed ich spożyciem. Natomiast oleje powinny być pozyskiwane w odpowiedni sposób (tłoczenie na zimno), z zachowaniem wszystkich elementów niezbędnych do prawidłowej ich produkcji. Ze względu na bardzo odżywczy charakter orzechów powinniśmy zachować umiar w ich spożyciu, a przy osłabionych funkcjach Śledziony z biegunką ich spożycie będzie przeciwwskazane.

Przy temacie jesiennego odżywiania nie sposób nie wspomnieć o produktach fermentowanych. Szczególnie warto sięgnąć po domowe kiszonki, zakwas z buraków, przygotować lekki, wegetariański żurek z domowego zakwasu lub upiec pieczywo. Kiszonki oprócz smaku kwaśnego najczęściej posiadają smak słony. Te dwa smaki skutecznie pobudzają produkcję płynów i pomagają w ich przytrzymywaniu w ciele. Poza tym produkty fermentowane są doskonałym źródłem pożytecznych bakterii, które wspomogą budowanie naszej odporności.

Jesień kojarzy nam się również z grzybami. Grzyby stanowią bardzo ciekawą grupę pokarmową. Z jednej strony cechują się niską kalorycznością i w większości składają się z wody (70 – 90% podobnie jak warzywa czy owoce). Z drugiej strony mogą stanowić cenne, naturalne źródło witamin (szczególnie z grupy B) i związków mineralnych (m.in. fosforu, potasu, selenu). Ponadto wykazano, że niektóre z gatunków grzybów (np. shitake, pieczarki, boczniaki) posiadają substancje o silnych właściwościach przeciwutleniających, pobudzających pracę układu immunologicznego i zwiększających produkcję komórek NK (natural killers – komórki posiadające unikalne zdolności zabijania komórek nowotworowych). Grzyby działają w kierunku Nerek odbudowując ich aspekt Yin, co przekłada się m.in. na wspieranie pracy CUN. Wykazują również właściwości odżywcze w stosunku do Qi i Krwi i przełamujące zastoje Krwi. Wiele gatunków grzybów zostało dokładnie przebadanych i znajdują zastosowanie terapeutyczne zarówno w medycynie chińskiej jak i zachodniej naturopatii.

Co do samej obróbki termicznej – jesienią jemy coraz mniej produktów surowych i chłodnych, a w ich miejsce włączamy większą ilość posiłków gotowanych. Bardzo dobrym rozwiązaniem będą dania jednogarnkowe. Jesienne warzywa i owoce znakomicie nadadzą się do zapiekania. Warto pamiętać o kaszach, płatkach owsianych czy ryżowym congee, które mogą okazać się daniami bardzo pomocnymi w naszej codziennej (nie tylko jesiennej) diecie.